ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ `ਨੀਤੀ` ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨੀਤੀ ਅਤੇ `ਆਯੋਗ`

ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ `ਨੀਤੀ` ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨੀਤੀ ਅਤੇ `ਆਯੋਗ` ਪਟਿਆਲਾ, 27 ਅਗਸਤ 2025 : `ਨੀਤੀ` ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨੀਤੀ ਅਤੇ `ਆਯੋਗ`(`Neeti` means policy and `Aayog` means)  ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਮਿਸ਼ਨ ਭਾਵ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ। ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਸੰਸਥਾ (ਨੀਤੀ) ਆਯੋਗ 1 ਜਨਵਰੀ 2015 ਨੂੰ ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਕੈਬਨਿਟ ਦੇ ਮਤੇ ਰਾਹੀਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ । ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੀਤੀ `ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ`(`Think Tank`)  ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਲਈ ਰਣਨੀਤਕ ਅਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਡਿਜ਼ਾਈਨ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਦਿਸ਼ਾ-ਨਿਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਨੀਤੀਗਤ ਇਨਪੁਟ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਏਜੰਡੇ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ (Changing India's development agenda) ਹੈ । ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨੀਤੀ ਤੱਕ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਸਮਾਨਾਂਤਰ ਵਿਕਾਸ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਸਰਕਾਰ ਸੋਚਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਵੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿਕਾਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਲਈ ਇੱਕ ਉਤਪ੍ਰੇਰਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਨਗੀਆਂ।ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦਾ ਢਾਂਚਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ, ਉਪ-ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਮਨ ਬੇਰੀ ਅਤੇ ਚਾਰ ਪੂਰਨ ਮੈਂਬਰਾਂ-ਵੀ. ਕੇ. ਸਾਰਸਵਤ (ਸਾਬਕਾ ਡੀ. ਆਰ. ਡੀ. ਓ. ਮੁਖੀ), ਰਮੇਸ਼ ਚੰਦ (ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਮਾਹਿਰ) ਅਤੇ ਵੀ.ਕੇ. ਪਾਲ (ਜਨ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰ), ਅਰਵਿੰਦ ਵਿਰਮਾਨੀ (ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰੀ) ਅਤੇ ਰਾਜੀਵ ਗੌਬਾ (ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਕੈਬਨਿਟ ਸਕੱਤਰ) ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ । ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਸੀ. ਈ. ਓ. ਬੀ. ਵੀ. ਆਰ. ਸੁਬ੍ਰਹਮਣੀਅਮ ਹਨ । ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਉਦੇਸ਼ 1. ਰਾਜਾਂ ਨਾਲ ਢਾਂਚਾਗਤ ਸਹਾਇਤਾ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਅਤੇ ਵਿਧੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਸਹਿਯੋਗ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨਾ । 2. ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਤੇ ਬਾਹਰੀ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰ ਜੋ ਚੰਗੇ ਸ਼ਾਸਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ `ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ` ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਧਰਾਂ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰਣਨੀਤਕ ਮੁਹਾਰਤ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ । 3. ਪਿੰਡ ਪੱਧਰ `ਤੇ ਭਰੋਸੇਯੋਗ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਧੀਆਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ । 4. ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਅਤੇ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਅੱਪਗ੍ਰੇਡੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਸਮਰੱਥਾ ਨਿਰਮਾਣ `ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ । ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੇ ਕਾਰਜ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਵਿੱਚ ਪਰਿਪੱਕਤਾ ਅਤੇ ਡੂੰਘਾਈ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਦੇ ਨਾਲ, ਦੇਸ਼ ਨੇ ਬਹੁਲਵਾਦ ਅਤੇ ਵਿਕੇਂਦਰੀਕਰਣ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਮਾਪ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ ਹੈ । ਰਾਜ ਅਤੇ ਸਥਾਨਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਕਸਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਭਾਈਵਾਲ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ :- 1. ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਕਾਸ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਅਤੇ ਇੱਛਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ। 2. ਲੋੜੀਂਦੀ ਲਚਕਤਾ ਨਾਲ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨ ਸਥਾਨਕ ਹਕੀਕਤਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ। ਵਿਕਾਸ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਨੀਤੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਦੀ ਥਾਂ `ਤੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੋਇਆ ਹੈ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵਿਕਾਸ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੇ ਕਈ ਪਹਿਲੂਆਂ ਬਾਰੇ ਭੰਬਲਭੂਸਾ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਨੇ ਇੱਕ ਸੁਲਝੀ ਸਥਿਤੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕੀਤਾ । 1. ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਦੀ ਕਿਸਮਤ ਬਾਰੇ: - ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਪੰਜ ਸਾਲਾ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਤਾਜ਼ਾ ਅਧਿਕਾਰਤ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਖੁਦ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੀਡੀਆ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹ 8 ਫਰਵਰੀ, 2015 ਨੂੰ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੀ ਗਵਰਨਿੰਗ ਕੌਂਸਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ । 2. ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਦੀ ਅਸਲ ਭੂਮਿਕਾ : - ਬਹੁਤ ਉਲਝਣ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਸੰਸਥਾ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ ਹੈ` ਜਾਂ `ਥਿੰਕ ਟੈਂਕ` ਜਾਂ ਇੱਕ `ਸੰਗਠਨ`। ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ, ਵਾਈਸ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮੱਧਮ ਮਿਆਦ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਨਾਲ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਯੋਗ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਿਚੋਲਗੀ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਏਜੰਸੀ ਹੋਵੇਗੀ । 3. ਫੰਡ ਵੰਡ : - ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਕੋਲ ਫੰਡ ਵੰਡ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੀਤਣ ਨਾਲ ਮਾਹਰ ਇਹ ਮੰਨਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਕਿ ਫੰਡ ਵੰਡਣ ਦੀ ਅੰਤਮ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰਾਲੇ ਕੋਲ ਹੋਵੇਗੀ । ਇਹ ਸਭ ਯੋਜਨਾ ਕਮਿਸ਼ਨ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਥਾਂ ਮੌਜੂਦਾ ਨੀਤੀ ਆਯੋਗ ਲਿਆਉਣ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੀਵਨਜੋਤ ਕੌਰ-ਅਰਥਸ਼ਾਸਤਰ